TÜRKİYE’DE DOÇENTLİK SÜRECİ: MEVZUAT, UYGULAMA, HUKUKİ YOLLAR VE BİLİMSEL LİYAKAT SORUNU

I. GİRİŞ

Doçentlik unvanı, akademik kariyerin orta basamağında yer alan ve akademisyenin alanında bağımsız araştırma yapma yeterliliğini kazandığını gösteren bir akademik derecedir. Türkiye’de bu süreç, 2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu kapsamında, Üniversitelerarası Kurul (ÜAK) eliyle yürütülür. Ancak uygulamada, bilimsel liyakatten uzak değerlendirme raporları, etik ihlaller, jüri usulsüzlükleri ve adaletsiz atamalar gibi birçok sorun gündeme gelmektedir.

Bu makalede, doçentlik başvuru sürecine ilişkin her bir aşama; mevzuat temelli, uygulama odaklı ve hukuki yönleriyle maddeler halinde açıklanmıştır.

---

II. DOÇENTLİK BAŞVURUSU İÇİN GEREKLİ KOŞULLAR

1. Doktora, Uzmanlık veya Sanatta Yeterlik Derecesi

Uygulama:
Başvuru yapacak kişinin, YÖK tarafından tanınan bir yükseköğretim kurumundan doktora diploması almış olması gerekir. Tıp, diş hekimliği gibi alanlarda uzmanlık veya sanatta yeterlik de bu dereceye denktir.

---

2. ÜAK Tarafından İlan Edilen Başvuru Takvimi

Uygulama:
ÜAK yılda iki defa (Mart ve Eylül aylarında) başvuru alır. Başvuru yalnızca ÜAK Doçentlik Bilgi Sistemi (DBS) üzerinden elektronik ortamda yapılır. Belgelerin doğru ve eksiksiz yüklenmesi gerekir.

---

3. Akademik Yeterlilik Kriterlerinin Sağlanması

Başvurulan alanın doçentlik kriterlerinde genellikle aşağıdaki unsurlar aranır:

a. Uluslararası İndeksli Yayın (WoS, Scopus, vb.)

Uygulama:
En az bir özgün makalenin SCI, SCI-Expanded, SSCI veya AHCI indekslerinde taranan bir dergide yayımlanmış olması zorunludur. Bu yayının adayın tezinden türetilmiş olması kabul edilir, ancak alıntı yapılarak orijinal niteliği korunmalıdır.

b. Ulusal ve Uluslararası Diğer Yayınlar

Uygulama:
Belirli sayıda yayının ULAKBİM, ESCI, TRDizin gibi yerel veya bölgesel indekslerde taranan dergilerde yayımlanmış olması gerekir. Kriterler alana göre farklılık gösterir.

c. Kitap / Kitap Bölümü

Uygulama:
Doçentlik kriterleri, bazı alanlarda akademik kitap yazarlığı veya kitap bölümü yazarlığını şart koşar. Yayınlanan kitabın alanla doğrudan ilgili ve hakemli bir yayınevinden çıkmış olması gerekir.

d. Atıflar ve Bildiriler

Uygulama:
Bazı alanlarda, başka akademik çalışmalarda adayın makalelerine yapılan atıflar (WoS, Scopus veya Google Scholar üzerinden belgelenmiş) puan getirir. Uluslararası kongrelerde sunulan bildiriler de, koşulları sağladığında puanlamaya dâhil edilir.

---

III. DEĞERLENDİRME SÜRECİ ve JÜRİ UYGULAMASI

1. Jüri Ataması ve Rapor Süreci

Uygulama:
Başvuru kabul edildikten sonra ÜAK tarafından 5 kişilik alan jürisi atanır. Jüri üyeleri, adayın alanında uzman profesörler arasından belirlenmelidir. Ancak uygulamada;

• Alan dışı hocaların atanması

• Objektiflikten uzak kişisel görüşlerle yazılmış raporlar

• Bilimsel yeterliliğin teknik olarak değerlendirilmemesi
  gibi sorunlarla karşılaşılmaktadır.

Her jüri üyesi adayın dosyasını değerlendirir ve ayrı ayrı “başarılı” veya “başarısız” görüşüyle rapor düzenler.

2. Değerlendirme Ölçütleri

Jüri üyeleri aşağıdaki kriterlere göre değerlendirme yapmalıdır:

• Yayınların sayısı ve kalitesi

• Alanla ilgisi

• Etik kurallara uygunluk

• Atıf ve etki değeri

• Akademik çeşitlilik (tek bir dergide yoğunlaşma olumsuz etkileyebilir)

Uygulama Örneği:
SCI-Expanded’da yayımlanmış bir özgün makale, doçentlik kriterinin ana taşıyıcısıdır. Ancak bazen jüri üyesi, bu yayını “alan dışı” veya “niteliksiz” bularak puan dışı bırakabilir. Bu durumda, adayın objektif bilimsel yayın kriterlerine rağmen haksızlığa uğraması mümkündür.

3. Karar Süreci

En az 3 olumlu rapor olması halinde doçentlik unvanı verilir. Aksi takdirde başvuru reddedilir. Red kararı sistem üzerinden yazılı olarak bildirilir.

IV. RED HALİNDE BAŞVURULABİLECEK YOLLAR

1. ÜAK’a İtiraz (İdari Başvuru)

Uygulama:

• Red kararının tebliğinden itibaren 30 gün içinde ÜAK’a yazılı olarak itiraz edilir.

• İtiraz dilekçesinde, somut hatalar (örneğin indeksli yayının dikkate alınmaması, alan dışı değerlendirme, atıf göz ardı edilmesi) gerekçelendirilmelidir.

2. Yeniden İnceleme

İtiraz yerinde görülürse, ÜAK:

• Aynı jüri üyelerinden yeniden değerlendirme isteyebilir,

• Ya da yeni bir jüri atayarak süreci tekrarlayabilir.

3. ÜAK (Üniversitelerarası Kurul)’a İdari Başvuru Örneği

 

T.C. 
ÜNİVERSİTELERARASI KURUL BAŞKANLIĞI’NA 
(Doçentlik Komisyonu)

Konu: Doçentlik başvurumun reddine ilişkin jüri değerlendirmelerine itirazım hk.

Adı Soyadı : Dr. Öğr. Üyesi [ADINIZ SOYADINIZ] 
T.C. Kimlik No : [XXXXXXXXXXXX] 
Doçentlik Alanı : [Başvurduğunuz bilim alanı] 
Başvuru Dönemi : [Mart/Eylül] [YIL] 
Başvuru No : [ÜAK sistemindeki başvuru numaranız]

AÇIKLAMALAR:

Üniversitelerarası Kurul nezdinde yapmış olduğum [Mart/Eylül] [YIL] dönemine ait doçentlik başvurum, jüri üyelerinin değerlendirmeleri sonucunda reddedilmiştir. Ancak tarafıma sunulan jüri raporlarının **nesnel, bilimsel ve hukuki dayanaklardan yoksun** olduğu kanaatindeyim.

RAPORLARA İLİŞKİN İTİRAZ GEREKÇELERİM:

1. Raporlarda bazı yayınlarımın değerlendirme dışı bırakıldığı, gerekçe sunulmadan "niteliksiz" olarak nitelendirildiği,
2. Alan dışı uzmanlardan oluşan jüri üyelerinin değerlendirme yaptığı,
3. Yayınlarımın WoS indekslerinde yer almasına rağmen uluslararası yayın olarak kabul edilmediği,
4. Değerlendirme sürecinde bilimsel objektiflikten uzak, kişisel yorumlara dayalı ifadelerin yer aldığı,
5. Hakemli kitap bölümlerimin değerlendirmeye alınmadığı,

hususları başvurumun reddine esas alınmıştır. Bu değerlendirmelerin **ÜAK Doçentlik Kriterleri**, **2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu** ve **idare hukukunun genel ilkeleri** ile bağdaşmadığını düşünüyorum.

TALEP:

Yukarıda arz ve izah ettiğim gerekçeler doğrultusunda, jüri raporlarının yeniden değerlendirilmesi, gerekirse yeni bir jüri kurulması ve doçentlik başvurumun tekrar incelenerek **ünvanın tarafıma verilmesi** hususunda gereğini arz ederim.

Saygılarımla,

Tarih: [GG/AA/YYYY]

İmza

EKLER: 
- Jüri raporları 
- Yayın listesi 
- WoS / Scopus / ULAKBİM indeks listeleri 
- Gerekçeli açıklamalar içeren bilimsel öz değerlendirme raporu

 

V. YARGI YOLU: İDARE MAHKEMESİ

1. Dava Açma Süresi

Uygulama:
İtirazın reddedilmesi veya doğrudan ÜAK kararının iptali için, tebliğden itibaren 60 gün içinde yetkili idare mahkemesinde iptal davası açılabilir. Genellikle davalı ÜAK olduğu için yetkili mahkeme Ankara İdare Mahkemeleridir.

2. Dava Konusu ve Gerekçeler

Açılan davalarda genellikle şu gerekçeler öne sürülür:

• Jüri üyelerinin yetkisiz veya alan dışı olması

• Yayınların hukuka aykırı biçimde değerlendirme dışı bırakılması

• Etik dışı önyargı ve nesnellikten uzak yorumlar

• Mevzuata aykırı şekilde karar verilmesi

3. Yargılama Süreci ve Olası Sonuç

• Mahkeme, işlemin hukuka uygunluğunu şekil, konu, sebep, maksat ve yetki yönünden denetler.

• Karar iptal edilirse, ÜAK yeni jüri oluşturmak zorundadır.

• Mahkeme doğrudan unvan vermez ancak işlemi iptal eder.

4. İdari Yargı Başvuru Örneği

T.C. 
ANKARA … İDARE MAHKEMESİ’NE

DAVACI : Dr. Öğr. Üyesi [ADINIZ SOYADINIZ] 
T.C. Kimlik No : [XXXXXXXXXXXX] 
Adres : [Açık adresiniz]

DAVALI : Üniversitelerarası Kurul Başkanlığı 
Adres : ÜAK Başkanlığı, YÖK Binası, Üniversiteler Mah. 1600 Cad. No:10, Çankaya / ANKARA

KONU : Doçentlik başvuruma ilişkin red kararının iptali talebidir.

AÇIKLAMALAR:

1. Müvekkil, [tarih] tarihinde [alan adı] alanında doçentlik başvurusu yapmış ve tüm gerekli belgeleri ÜAK sistemine yüklemiştir.
2. Başvuru üzerine atanan jüri tarafından yapılan değerlendirme sonucu, başvurum reddedilmiştir. Red gerekçesi, [raporlarda yer alan özet ifade / eleştiri] olarak belirtilmiştir.
3. Ancak bu değerlendirme süreci hem usule hem de esasa aykırıdır:
- Jüri üyeleri bilimsel alanımda uzman değildir.
- Bazı çalışmalarım objektif kriterlere rağmen yok sayılmıştır.
- Yayınlarım uluslararası indekslerde yer almasına rağmen dikkate alınmamıştır.
- Değerlendirme nesnel bilimsel ölçütler yerine öznel görüşlere dayandırılmıştır.

4. ÜAK’a yapmış olduğum itiraz da reddedilmiştir. Bu kararlar **2547 sayılı Kanun’a**, **idare hukukunun genel ilkelerine**, özellikle de **objektiflik**, **hukuka uygunluk** ve **liyakate dayalı kamu hizmeti** ilkesine aykırıdır.

5. Nitekim benzer içerikte yapılan başka başvurular kabul edilirken, benim başvurumun reddedilmesi **eşitlik ilkesine** de açıkça aykırıdır.

HUKUKİ DAYANAK: 
T.C. Anayasası md. 70, 125 
2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu 
2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanunu 
İdari işlemde hukuka uygunluk ilkeleri (yetki, şekil, sebep, konu, maksat)

SONUÇ ve TALEP:

Yukarıda arz edilen nedenlerle; 
- Üniversitelerarası Kurul Başkanlığı’nın doçentlik başvurumun reddine ilişkin …/…/…. tarihli işleminin **iptaline**, 
- Yargılama giderleri ile vekâlet ücretinin davalı idareye yükletilmesine,

karar verilmesini saygıyla arz ve talep ederim.

Tarih: [GG/AA/YYYY] 
İmza

EKLER: 
- ÜAK başvuru çıktısı 
- Jüri değerlendirme raporları 
- ÜAK red kararı 
- Yayın listesi ve indeks belgeleri 
- ÜAK’a yapılan itiraz dilekçesi ve cevabı 

---

VI. BİLİMSEL LİYAKAT YOKSUNLUĞU VE AKADEMİK ADALET

1. Sorunun Tanımı

Bilimsel liyakat, bir akademisyenin unvana layık olması için gereken bilgi, yetkinlik ve üretkenliği ifade eder. Ancak uygulamada;

• Kadro ilanlarının kişiye özel çıkması

• Yayınsız veya etik dışı akademisyenlerin atama yapması

• Hak edilmiş unvanların keyfi biçimde reddedilmesi

• Bilimsel yeterliliğe bakılmaksızın atama yapılması

gibi ciddi sorunlar yaşanmaktadır.

2. Uluslararası Akademik Etik İlkelerle Uyumsuzluk

• Şeffaflık

• Erişilebilirlik

• Bağımsız değerlendirme

• Etik denetim
  ilkeleri ihlal edildiğinde, Türkiye’nin akademik itibarı da zarar görür.

---

VII. HUKUK DEVLETİ VE TEMEL İLKELER BAĞLAMINDA AKADEMİK YÜKSELTME

1. Anayasal İlkeler

• Eşitlik İlkesi (Anayasa m.10): Benzer durumda olanların aynı muamele görmesini gerektirir.

• Liyakat İlkesi (Anayasa m.70): Kamu hizmetlerine girişte bilgi ve ehliyet esas alınmalıdır.

• Hukuk Devleti İlkesi: Her idari işlem, yargı denetimine açık olmalıdır.

2. Uygulama Sorunları ve Öneriler

• Jüri atamaları, alan uzmanlığı gözetilerek yapılmalı.

• Değerlendirme raporları, sadece bilimsel veriler temelinde yazılmalı.

• Yayınların indeks durumu objektif sistemler üzerinden kontrol edilmeli (örneğin WoS, Scopus).

• İtiraz ve dava süreçleri daha şeffaf ve hesap verebilir hale getirilmelidir.

---

VIII. SONUÇ

Doçentlik süreci, yalnızca bir unvan kazanımı değil, aynı zamanda akademik liyakatin ve bilimsel güvenin simgesidir. Türkiye’de bu sürecin işleyişi, hem mevzuat hem de uygulama açısından ciddi iyileştirme ihtiyacı taşımaktadır. Objektif ölçütlerin egemen kılınması, bilimsel liyakatin esas alınması ve etik dışı uygulamalara karşı hukuki koruma mekanizmalarının güçlendirilmesi büyük önem taşır.

Bilimsel liyakat, hukukun üstünlüğü ve etik değerlere bağlılık; gerçek bir yükseköğretim sisteminin temelidir.